cloud

Ryzyko dysleksji

A A A

Uczniowie ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu, z tak zwaną dysleksją rozwojową, są zazwyczaj zauważani w szkole wówczas, gdy ich niepowodzenia w nauce nasilają się. Z reguły trudności w uczeniu się czytania (dysleksja), poprawnej pisowni (dysortografia) i dbania o właściwy poziom graficzny pisma (dysgrafia) są ostatecznie rozpoznawane z końcem okresu nauczania początkowego, kiedy okazuje się, że nie ustępują one mimo zwykłych zabiegów pedagogicznych nauczyciela i dodatkowej pomocy w nauce.

Termin ryzyko dysleksji stosuje się wobec młodszych dzieci wykazujących wybiórcze zaburzenia w rozwoju psychoruchowym, które mogą warunkować wystąpienie specyficznych trudnościami w czytaniu i pisaniu. Termin ten stosuje się również w odniesieniu do uczniów, którzy napotykają na pierwsze, lecz nasilone, trudności w nauce  – pomimo inteligencji w normie, dobrze funkcjonujących narządów zmysłu, właściwej opieki wychowawczej i dydaktycznej w domu oraz w szkole.

O ryzyku dysleksji, czyli o możliwości wystąpienia specyficznych trudności
w czytaniu i pisaniu, można mówić tylko wtedy, gdy wykryte dysfunkcje mają charakter dysharmonii rozwojowych: są zaburzeniami parcjalnymi, a więc nie wynikają z globalnego opóźnienia w rozwoju oraz nie są objawem innych zaburzeń, np. o podłożu neurologicznym. Warunkiem rozpoznania dysleksji jest wykluczenie niepełnosprawności intelektualnej, zaniedbań  środowiskowych, a także zaburzeń w zakresie funkcjonowania narządu zmysłów.

 

Objawy ryzyka dysleksji

Dzieci ryzyka dysleksji mogą być identyfikowane przez rodziców, logopedów
i nauczycieli na podstawie charakterystycznych symptomów. Nie tylko w wieku przedszkolnym można odczytać wiele sygnałów, które ten stan zapowiadają. Pojawiają się one już w okresie poniemowlęcym. Aby jednak dostrzec owe symptomy, należy je znać.

Wystąpienie dysleksji rozwojowej przede wszystkim zapowiadają objawy dysharmonijnego rozwoju psychomotorycznego przyjmującego postać parcjalnego lub fragmentarycznego opóźnienia rozwoju niektórych funkcji poznawczych (głównie funkcji językowych i wzrokowych) oraz funkcji ruchowych.

Ryzyko dysleksji jest prawdopodobne u osób:

  • obciążonych genetycznie (dysleksja występuje w rodzinie),
  • pochodzących z nieprawidłowo przebiegającej ciąży i porodu,
  • u których można zaobserwować nieprawidłowości w rozwoju psychomotorycznym (występują symptomy ryzyka dysleksji).

 

Symptomy ryzyka dysleksji można dostrzec w kolejnych etapach rozwoju:

Wiek niemowlęcy (0 – 1 rok życia)

Motoryka duża – opóźniony lub nietypowy rozwój ruchowy:

  • dzieci nie raczkują lub mało raczkują, gorzej utrzymują równowagę w postawie siedzącej i stojącej;
  • dzieci przejawiają minimalne dysfunkcje neurologiczne, jak np. obniżony tonus mięśniowy, utrzymujące się pierwotne odruchy wrodzone, które powinny zaniknąć do końca pierwszego roku życia.

Wiek poniemowlęcy (2 – 3 lata)

Motoryka duża – opóźniony rozwój ruchowy:

  • dzieci mają trudności z utrzymaniem równowagi, automatyzacją chodu; później zaczynają chodzić i biegać.

Motoryka mała – opóźniony rozwój motoryki rąk:

  • dzieci są mało zręczne manualnie, nieporadne w samoobsłudze (np. myjąc ręce, jedząc łyżką), a także mało sprawne w zabawach manipulacyjnych (np. polegających na budowaniu z klocków).

Funkcje wzrokowe, koordynacja wzrokowo – ruchowa – opóźnienie rozwoju grafomotorycznego:

  • dzieci nie próbują same rysować, w wieku 2 lat nie naśladują rysowania linii,
    w wieku 2 lat 6 miesięcy nie potrafią naśladować kierunku poziomego
    i pionowego linii, w wieku 3 lat nie umieją narysować koła.

Funkcje słuchowo – językowe – opóźnienie rozwoju mowy:

  • dzieci później wypowiadają pierwsze słowa (w pierwszym roku życia), w wieku 2 lat – zdania proste i w wieku 3 lat – zdania złożone.

Wiek przedszkolny  (3 – 5 lat)

Motoryka duża – niska sprawność ruchowa w zakresie ruchów całego ciała, które objawia się tym, że dziecko:

  • słabo biega;
  • ma kłopoty z utrzymaniem równowagi, np. podczas chodzenia po linii krawężnika;
  • z trudem uczy się jeździć na rowerku trzykołowym, hulajnodze;
  • jest niezdarne w ruchach, źle funkcjonuje w zabawach ruchowych.

Motoryka mała – słaba sprawność ruchowa rąk, która przejawia się jako:

  • trudności i niechęci do wykonywania czynności samoobsługowych, np. zapinania małych guzików, sznurowania butów, ubierania się, a także zabaw manipulacyjnych, takich jak nawlekanie korali.

Koordynacja wzrokowo – ruchowa, w zakresie, której zaburzenia objawiają się:

  • trudnościami z budowaniem z klocków;
  • niechęcią dziecka do rysowania, wykonywaniem bardzo uproszczonych rysunków;
  • poprzez sposób trzymania ołówka w palcach (nieprawidłowy chwyt), a także poprzez zbyt mocny lub zbyt słaby nacisk przyborów piszących na kartkę;
  • brakiem umiejętności rysowania koła – w wieku 3 lat, kwadratu i krzyża –
    w wieku 4 lat, trójkąta i kwadratu opartego na kącie – w wieku 5 lat.

Funkcje wzrokowe – zaburzenia w rozwoju objawiają się:

  • nieporadnością w rysunku (forma rysunków jest prymitywna, lecz może być bogata treściowo, dziecko słownie uzupełnia braki w rysowaniu);
  • trudnościami w składaniu według wzoru obrazków pociętych na części, puzzli, wykonywaniu układanek, mozaiki itd.

Funkcje słuchowo – językowe – zaburzenia w rozwoju stają się widoczne poprzez:

  • opóźniony rozwój mowy;
  • nieprawidłową artykulację wielu głosek;
  • trudności z wypowiadaniem nawet niezbyt złożonych wyrazów (częste przekręcanie wyrazów), wydłużony okres posługiwania się neologizmami;
  • trudności z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów (np. kotek – płotek)
    i aliteracji (gdy początek słów brzmi tak samo, np. ok_o – ok_ręt);
  • trudności dziecka z zapamiętaniem i przypominaniem nazw (szczególnie sekwencji nazw, takich jak pory dnia, nazwy posiłków);
  • trudności z zapamiętaniem krótkich wierszyków i piosenek;
  • trudności z budowaniem wypowiedzi, używanie głównie równoważników zadań i zdań prostych, mały zasób słownictwa.

Lateralizacja – opóźniony rozwój:

  • brak przejawów preferencji jednej ręki.

Orientacja w schemacie ciała i przestrzeni:

  • brak przejawów preferencji jednej ręki (dziecko zamiennie używa raz prawej, raz lewej);
  • z końcem wieku przedszkolnego dziecko nie umie wskazać prawej ręki lub też myli się.

Klasa 0 (6 –7 l a t)

Występują powyższe objawy oraz dodatkowo:

Motoryka duża – obniżona sprawność ruchowa, która objawia się tym, że dziecko:

  • słabo biega, skacze;
  • ma trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych, takich jak chodzenie po linii, stanie na jednej nodze;
  • ma trudności z nauczeniem się jazdy na rowerze, hulajnodze, nartach, łyżwach.

Motoryka mała – słaba sprawność manualna, dla której charakterystyczne są:

  • trudności związane z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi, np. z zawiązywanie sznurowadeł na kokardkę, używania sztućców, nożyczek;
  • trudności z opanowaniem prawidłowych nawyków ruchowych podczas rysowania i pisania, np. dziecko pomimo wielu ćwiczeń nieprawidłowo trzyma kredkę, ołówek w palcach, w niewłaściwym kierunku kreśli linie pionowe (od dołu do góry) i poziome (od prawej do lewej).

Koordynacja wzrokowo – ruchowa – zaburzenia objawiają się:

  • trudnościami z rzucaniem i chwytaniem piłki;
  • dziecko źle trzyma ołówek w palcach (nieprawidłowy chwyt), ma trudności
    z rysowaniem szlaczków, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych (np. rysowaniem rombu w wieku 6 –7 lat).

Funkcje słuchowo – językowe – zaburzenia objawiają się jako:

  • wadliwa wymowa, przekręcanie trudnych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa lub szosza);
  • błędy w budowaniu wypowiedzi, błędy gramatyczne;
  • trudności z prawidłowym używaniem wyrażeń przyimkowych wyrażających stosunki przestrzenne: nad – pod, za – przed, wewnątrz – na zewnątrz;
  • trudności z różnicowaniem podobnych głosek (np. z – s, b – p, k – g)
    w porównywanych słowach typu: kosa – koza lub tzw. sztucznych: resa – reza;
  • mylenie nazw zbliżonych fonetycznie;
  • trudności z dokonywaniem operacji (analizy, syntezy, opuszczania, dodawania, zastępowania, przestawiania) na cząstkach fonologicznych (logotomach, sylabach, głoskach) w takich zdaniach, jak wydzielanie sylab
    i głosek ze słów, ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy i syntezy głoskowej i sylabowej), analizowaniem struktury fonologicznej słów (np. w poleceniach typu odszukaj słowa ukryte w nazwie „lewkonia”, o czym myślę: Baba ..aga, co to znaczy „karwony Czepurek”), rozpoznawaniem i tworzeniem rymów
    i aliteracji (np. w poleceniach typu: wymyśl rym do słowa „mama”, które słowa się rymują: „Tomek – Adam – domek”, a które słowo brzmi inaczej; które brzmią podobnie „kolejka – pociąg – kolega”);
  • trudności z zapamiętywaniem wierszy, piosenek, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie;
  • trudności z zapamiętywaniem nazw;
  • trudności z zapamiętywaniem materiału uszeregowanego w serie i sekwencje, takie jak nazwy dni tygodnia, pór roku, kolejnych posiłków, sekwencji czasowej: wczoraj – dziś – jutro i sekwencji cyfr: szeregów 4 –cyfrowych.

Funkcje wzrokowe – zaburzenia można dostrzec, gdy dziecko ma:

  • trudności z wyróżnianiem elementów z całości, a także z ich syntetyzowaniem w całość, np. podczas budowania według wzoru konstrukcji z klocków, układania mozaiki, trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki;
  • trudności z odróżnianiem kształtów podobnych (np. figur geometrycznych, liter m – n, l – t – ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p – g – b – d).

Lateralizacja – opóźnienie rozwoju lateralizacji:

  • obserwujemy brak ustalenia ręki dominującej; dziecko nadal jest oburęczne i obuoczne.

Orientacja w schemacie ciała i przestrzeni:

  • dziecko ma trudności ze wskazywaniem na sobie części ciała, gdy określa terminami: prawe – lewe (np. prawa i lewa ręka, noga, ucho);
  • nie umie określić kierunku na prawo i na lewo od siebie (np. droga na prawo, drzwi na lewo).

Orientacja w czasie:

  • zaburzenia dotyczące trudności z określaniem pory roku, dnia.

Czytanie – nasilone trudności w nauce czytania, dla których charakterystyczne jest to, że dziecko:

  • nie wykazuje zainteresowania czytaniem, unika ćwiczeń;
  • czyta bardzo wolno;
  • głównie głosuje i nie zawsze dokonuje poprawnej wtórnej syntezy;
  • przekręca wyrazy;
  • nie rozumie przeczytanego zdania.

Pierwsze próby pisania – można zaobserwować, że dziecko:

  • nie chce pisać – odwzorowywać prostych wyrazów;
  • często pisze litery i cyfry zwierciadlanie;
  • odwzorowuje wyrazy, zapisując je od strony prawej do lewej.

Młodszy wiek szkolny (klasa I – III)

Motoryka duża – objawia się tym, że dziecko:

  • ma trudności z opanowaniem jazdy na hulajnodze, dwukołowym rowerze, wrotkach, łyżwach i nartach;
  • niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach w –f, ma trudności
    z wykonywaniem niektórych ćwiczeń, np. układów gimnastycznych;

Motoryka mała – zauważamy, że dziecko:

  • nie opanowało w pełni czynności samoobsługowych związanych z ubieraniem się, myciem i jedzeniem (nożem i widelcem);

Koordynacja wzrokowo – ruchowa – zaburzenia objawiają się:

  • trudnościami z rzucaniem do celu i chwytaniem np. piłki;
  • niechęcią do rysowania i pisania;
  • poprzez sposób trzymania ołówka/długopisu (nieprawidłowy tzw. chwyt pisarski), a także dziecko zbyt mocno przyciska narzędzie pisarskie przez co ręka zbyta szybko się męczy;
  • trudności z rysowaniem szlaczków w liniaturze zeszytu, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych;
  • poprzez niski poziom graficzny rysunków i pisma – dziecko „brzydko” rysuje (poziom wykonania jest nieadekwatny do wieku życia) i niestarannie pisze (nie mieści się w liniaturze), zagina „ośle uszy” na rogach kartek zeszytu; pisze wolno.

Funkcje wzrokowe – objawy zaburzeń to:

  • trudności z wyróżnianie elementów z całości i/lub ich syntetyzowaniem
    w całość, np. podczas budowania według wzoru konstrukcji z klocków, układania mozaiki;
  • trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki;
  • trudności z odróżnianiem kształtów podobnych (np. liter m – n, l – t – ł) lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. liter p – g – b – d).

Funkcje słuchowo – językowe:

  • wadliwa wymowa;
  • częste przekręcanie złożonych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa lub szosza);
  • używanie sformułowań niepoprawnych pod względem gramatycznym: trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, sformułowań wyrażających stosunki przestrzenne: nad – pod, za – przed, wewnątrz – na zewnątrz;
  • trudności z pamięcią fonologiczną, sekwencyjną, czyli trudności dotyczące zapamiętywania: sekwencji nazw, np. nazw dni tygodnia, pór roku, nazw kolejnych posiłków, sekwencji czasowej: wczoraj – dziś – jutro i sekwencji cyfr: szeregów 5 – cyfrowych, wierszy, piosenek, więcej niż jednego polecenia
    w tym samym czasie;
  • trudności z szybkim wymienieniem nazw, np. wszystkich znanych owoców, szeregu słów;
  • wolne tempo nazywania szeregu prostych obrazków;
  • trudności z nazywaniem i zapamiętywaniem liter alfabetu, cyfr;
  • trudności z zapamiętaniem tabliczki mnożenia.

Lateralizacja:

  • utrzymywanie się oburęczności lub obuoczności.

Orientacja w schemacie ciała i w przestrzeni – przejawy zaburzeń to:

  • trudność z określaniem własnych części ciała jako prawe – lewe, np. odróżnieniem prawej i lewej ręki, strony ciała;
  • trudności z określaniem położenia przedmiotów względem siebie, np. droga na prawo, zaś drzwi na lewo;
  • pisanie liter i cyfr zwierciadlane i/lub zapisywanie wyrazów od prawej do lewej strony.

Czytanie – nasilone trudności w nauce czytania, które można dostrzec, gdy dziecko:

  • nie lubi czytać, nie chce doskonalić techniki czytania;
  • bardzo wolno czyta – prymitywna technika czytania (głosowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą), ale mało błędów;
  • bardzo szybko czyta, lecz popełnia przy tym wiele błędów – wynikają one
    z tego, że dziecko domyśla się treści na podstawie kontekstu;
  • niewłaściwie i słabo rozumie przeczytany tekst.

Pisanie – trudności z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnieniem rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej to:

  • trudności z zapamiętaniem kształtu rzadziej występujących liter
    o skomplikowanej strukturze (np. wielkie litery pisane: F, H, Ł, G );
  • mylenie liter podobnych pod względem kształtu np. l – t – ł, m – n;
  • mylenie liter identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni: p – g –b – d;
  • popełnianie błędów podczas przepisywania tekstów.

Pisanie – trudności z opanowaniem poprawnej pisowni wynikające z opóźnienia rozwoju fonologicznego aspektu funkcji językowych (spostrzegania słuchowego dźwięków mowy) i pamięci fonologicznej objawiają się:

  • myleniem liter odpowiadających głoskom podobnym fonetycznie (np. głoski z – s, w – f, d – t, k – g), np. biątek, chlep;
  • trudnościami z zapisywaniem zmiękczeń, mylenie głosek i – j, głosek nosowych ą – om, on, ę – em, en;
  • nagminnym opuszczaniem, dodawaniem, przestawianiem, podwajaniem liter, sylab i wyrazów;
  • pisanie pseudowyrazów (np. „pijka” zamiast „bajka”);
  • nasilonymi trudnościami podczas pisania ze słuchu (dyktanda).

Orientacja w czasie – przejawy zaburzeń to:

  • trudności z określaniem pory roku, dnia, czasu na zegarze.

 

Współwystępowanie wielu z wyżej wymienionych objawów u dziecka pozwala zaliczyć je do grupy dzieci z ryzyka dysleksji.

Należy jednak wiedzieć, że dziecko ryzyka dysleksji nie musi stać się uczniem dyslektycznym. Wszystko zależy od tego jak szybko rozpoznamy jego potrzeby i zareagujemy na nie, czy uda nam się, zanim dziecko zacznie doświadczać niepowodzeń w nauce, i w jakim stopniu, wyrównać dysharmonie w rozwoju psychomotorycznym.

W sytuacji, gdy rodzice traktują występujące problemy jako zachowania typowe, z których się wyrasta, to objawy ryzyka dysleksji są zauważane dopiero
w szkole w postaci niepowodzeń w czytaniu i pisaniu.

Na wczesne rozpoznanie tych trudności pozwala „Skala Ryzyka Dysleksji”
M. Bogdanowicz (2002).

Skala ryzyka dysleksji (SRD) prof. Marty Bogdanowicz

Test dla dzieci sześcioletnich (również trochę młodszych i trochę starszych). Mogą go wykonać rodzice ze swoimi dziećmi, by dowiedzieć się, czy u dziecka występuje ryzyko dysleksji. SRD zawiera 21 stwierdzeń, które należy ocenić wg skali 4 –stopniowej. Cyfry na skali wskazują na symptomy: 1 – nigdy nie występuje, 2 – czasem  występuje, 3 – często występuje, 4 – zawsze występuje. Proszę uważnie przeczytać poniższe stwierdzenia i zakreślić kółkiem cyfry najlepiej charakteryzujące zachowanie dziecka.

1.     

Dziecko ma trudności z zapamiętaniem wszystkich liter .    

1       2       3      4

2.     

Dziecko ma trudności z posługiwaniem się nożyczkami.     

1       2       3      4

3.     

Dziecko ma wadę wymowy.                                                  

1       2       3      4

4.     

Dziecko jest mało sprawne ruchowo: słabo biega, skacze, źle jeździ na rowerze, hulajnodze.

1       2       3      4

5.     

Dziecko pisze litery i cyfry zwierciadlanie lub odwzorowuje wyrazy przez zapisywanie ich od strony prawej do lewej.

1       2       3      4

6.     

Dziecko przekręca słowa (np. mówi krartor), zmienia przedrostki w wyrazach (np. zauczyć się), myli wyrazy o podobnym brzmieniu.

1       2       3      4

7.     

Dziecko nie umie odróżnić głosek o podobnym brzmieniu (np. g - k, z - s), dlatego nie dostrzega różnic w parach wyrazów , takich jak np. góra - kura, koza - kosa.

1       2       3      4

8.     

Dziecko ma problem z budowaniem poprawnych wypowiedzi (zmienia szyk wyrazów w zdaniu albo używa nieprawidłowych form gramatycznych).

1       2       3      4

9.     

Dziecko niechętnie bawi się układankami, klockami lego, puzzlami lub nie umie układać ich według wzoru (tworzy tylko własne kompozycje).

1       2       3      4

10.   

Dziecko niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych.

1       2       3      4

11.   

Dziecko ma problem z odróżnianiem i zapamiętaniem liter o kształtach identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. b - p - g - d).

1       2       3      4

12.   

Dziecko niechętnie rysuje, pomimo że jest do tego zachęcane.

1       2       3      4

13.   

Dziecko ma trudności z pamięciowym odtwarzaniem materiału uszeregowanego w sekwencje (np. nazwy pory dnia, posiłków, dni tygodnia, pory roku, szeregi
4 -cyfrowe.

1       2       3      4

14.   

Dziecko ma kłopoty z koncentracją uwagi, łatwo się rozprasza.

1       2       3      4

15.   

Dziecko źle funkcjonuje na zajęciach fizycznych (np. podczas gry w piłkę, wykonywania układów gimnastycznych, ćwiczeń równoważnych, takich jak chodzenie po linii, stanie na jednej nodze).

1       2       3      4

16.   

Dziecko ma trudności z odróżnieniem
i zapamiętaniem liter o podobnym kształtach (np. m - n, l - t - ł).

1       2       3      4

17.   

Dziecko ma kłopot z wyróżnieniem głosek w słowach (np. nos = n – o – s).

1       2       3      4

18.   

Dziecko ma problemy z odtwarzaniem szlaczków
i figur geometrycznych (przerysowaniem rombu ze wzoru).

1       2       3      4

19.   

Dziecko ma trudności z łączeniem głosek w słowo (np. o – k – o = oko).

1       2       3      4

20.   

Dziecko ma problemy z zawiązywaniem sznurowadeł, zapinaniem guzików, wiązaniem kokardek oraz wykonywaniem innych czynności samoobsługowych.

 

1       2       3      4

21.   

Dziecko ma trudności z dokładnym zapamiętaniem krótkich wierszyków i piosenek oraz
z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów.

1       2       3      4

Suma punktów:

 

Wyniki testu można analizować bardzo szczegółowo (potrafią to specjaliści), można też po prostu podliczyć punkty i porównać je z niżej zamieszczoną skalą.

Od 21 do 34 punktów: u twojego dziecka raczej na pewno nie ma ryzyka dysleksji, co nie oznacza, że powinieneś bacznie przyglądać się jego rozwojowi i szkolnym osiągnięciom.

Od 35 do 40 punktów: specjaliści mówią, że twoje dziecko jest na pograniczu ryzyka dysleksji. Wątpliwości powinna rozwiać wizyta w poradni pedagogiczno –psychologicznej. A zatem skontaktuj się ze specjalistą na wszelki wypadek,
a w czasie zabaw i codziennych zajęć stymuluj i usprawniaj słabo rozwijające się umiejętności dziecka.

Od 41 do 53 punktów: u twojego dziecka występuje umiarkowane ryzyko dysleksji. Koniecznie odwiedź specjalistów w poradni, być może najwyższy czas zacząć pracować z dzieckiem.

Od 54 do 84 punktów: u twojego dziecka występuje bardzo wysokie ryzyko dysleksji! Czeka ciebie i dziecko dużo pracy wraz z nauczycielem terapeutą.

Bibliografia: M. Bogdanowicz Ryzyko dysleksji problem i diagnozowanie wyd. HARMONIA, Gdańsk 2002

 

Jak pomóc dziecku z ryzyka dysleksji?

Propozycje zabaw wspomagających rozwój dziecka:

Dzieci z grupy ryzyka dysleksji, jak również dzieci z dysleksją napotykają
w przedszkolu/szkole i w życiu codziennym na poważne trudności; muszą włożyć dużo więcej pracy, aby osiągnąć ten sam efekt, co ich rówieśnicy. W związku z tym należy zapewnić im odpowiednie warunki do usprawniania zaburzonych funkcji. Poniżej przedstawione są propozycje ćwiczeń, zabaw, które warto proponować dziecku podczas wspólnie spędzanego czasu.

Motoryka mała:

  • naśladowanie gry na pianinie, skrzypcach, flecie, pisania na maszynie, marsz palców po stole w określonych kierunkach, bębnienie palcami, stukanie palcami w stół,
  • odtwarzanie rytmu deszczu,
  • strząsanie wody z palców,
  • zgniatanie kartki papieru jedną ręką w małą kulkę,
  • zabawy pacynką,
  • nawlekanie koralików, przewlekanie sznurowadeł,
  • gry w pchełki, bierki,
  • podbijanie balonika wyłącznie palcami prawej lub lewej ręki,
  • wypuszczanie piłeczki tenisowej z ręki w dół i próby chwytania jej w locie, samymi palcami – zanim odbije się od podłogi,
  • składanie papieru (np. samolotów, statków),
  • wydzieranki – darcie kolorowego papieru na malutkie kawałki i wyklejanie nimi obrazków lub tworzenie pracy wg własnego pomysłu,
  • kalkowanie różnej wielkości wzorów o kształcie geometrycznym
    i literopodobnych,
  • rysowanie po śladzie,
  • zamalowywanie obrazków w książeczkach do kolorowania,
  • kreślenie linii poziomych, pionowych, kolistych, falistych,
  • obrysowywanie szablonów, rysowanie szlaczków, tworzenie własnych kompozycji,
  • obrysowywanie kształtów i pisanie wyrazów bez odrywania ręki od papieru,
  • rysowanie linii wewnątrz labiryntów bez odrywania ręki,
  • cięcie po narysowanych liniach prostych i falistych, wycinanie najpierw prostych, potem nieco bardziej skomplikowanych kształtów z papieru,
  • wycinanie, wydzieranie, lepienie liter i nazywanie ich,
  • modelowanie z plasteliny, modeliny, masy papierowej - najpierw kuleczek, wałeczków; później form bardziej złożonych, np. zwierząt, postaci ludzkich, liter, stemplowanie i kolorowanie,
  • rysowanie w liniach wzorów literopodobnych i szlaczków.

Motoryka duża:

  • chodzenie po narysowanej linii lub nitce ułożonej na dywanie zmiennymi krokami (stopa za stopą, krok, normalny, krok duży, podskoki obunóż, podskoki na prawej lub na lewej nodze itp.,
  • chodzenie po krawężniku,
  • chód ze zmianą kierunku: po zygzakach, „ślimaku” i „ósemce”;
  • zwroty w określonym kierunku – w prawo, w lewo, w tył, do przodu,
  • pokonywanie krótkich dystansów z zamkniętymi oczami,
  • dotykanie na przemian prawym łokciem lewego kolana i odwrotnie,
  • zmiana kierunku biegu na sygnał zgodnie z wcześniej wydanym poleceniem,
  • rzucanie i łapanie piłki, podrzucanie piłki do góry, kozłowanie piłki,
  • przerzucanie piłki średniej wielkości z ręki prawej do lewej i podrzucanie jej raz prawą raz lewą ręką,
  • rzucanie jak najdalej piłką lub woreczkiem,
  • toczenie piłki do określonego miejsca, toczenie piłki do dołka, rzuty piłką do celu,
  • zabawy ze skakanką (przeskakiwanie, skakanie obunóż, skakanie na prawej lub na lewej nodze),
  • gra w gumę, gra w klasy,
  • pokonywanie toru przeszkód, czworakowanie, pełzanie, wspinanie,
  • naśladowanie jazdy na rowerze, hulajnodze, rolkach, łyżwach, nartach,
  • rysowanie patykiem po ziemi,
  • faliste ruchy ramion – zabawa w przylot i odlot bocianów, naśladowanie ruchów zwierząt, ludzi i inne (np. pojazdów),
  • zabawa w naukę pływania – przy wolnym chodzie, ruchy rąk jak podczas pływania żabką,
  • zabawa w pociągi - ruch rąk naśladują obroty kół,
  • zabawa w pranie, rozwieszanie bielizny i prasowanie,
  • zabawa w gotowanie obiadu – naśladowanie wałkowania ciasta, mieszania gęstej zupy, kręcenia kranem, ubijania piany itp.
  • zabawa w rąbanie i piłowanie drzewa,
  • kręgle, bilard stołowy,
  • swobodne bazgranie na dużych arkuszach papieru, flamastrami, kredkami świecowymi, pastelami, malowanie palcami obu rąk,
  • zamalowywanie dużych powierzchni farbami grubym pędzlem (dziecko stoi,
    a nie siedzi) przy stoliku odpowiedniej wysokości do jego wzrostu lub przy ścianie, zamalowywanie dużych konturów,
  • skoki na trampolinie, jazda na rowerze, hulajnodze, rolkach, jazda na nartach, łyżwach,
  • podskoki, zabawy ruchowe typu pajacyki,
  • gimnastyka, pływanie,
  • zabawy na placu zabaw.

Funkcje wzrokowe:

  • zabawy z puzzlami i układankami,
  • układanie klocków,
  • układanie mozaiki geometrycznej,
  • zabawy z tangramami,
  • składanie całości z elementów, nazywanie części poszczególnych przedmiotów,
  • dobieranie par jednakowych obrazków, np. gra w „Piotrusia",
  • gra w domino obrazkowe,
  • segregowanie obrazków/przedmiotów na podstawie właściwości ich nazw,
  • rozpoznawanie obrazków, których położenie określono słownie (np. z lewej strony),
  • składanie obrazka z części,
  • układanie wzorów geometrycznych z pamięci,
  • liczenie elementów nałożonych na siebie,
  • znajdowanie na obrazku ukrytego elementu lub wzoru,
  • wskazywanie różnic między obrazkami,
  • wyszukiwanie dwóch identycznych elementów,
  • zliczanie na obrazku elementów tego samego rodzaju,
  • grupowanie figur należących do tej samej kategorii lub posiadających wspólną cechę,
  • śledzenie biegu linii łączącej figury,
  • wskazywanie elementów, z których ułożony jest wzór,
  • zapamiętywanie układu obrazków, liter, cyfr i po krótkiej ekspozycji odtworzenie go z pamięci
  • wyszukiwanie wyrazów rozpoczynających się lub kończących tą samą sylabą (zwrócić uwagę na bezdźwięczny wygłos w języku polskim),
  • rozwiązywanie rebusów obrazkowych polegających na tworzeniu wyrazów przez dodanie lub odjęcie sylaby,
  • uzupełnianie brakujących elementów na rysunkach,
  • nazywanie spostrzeganych elementów,
  • kalkowanie obrazków,
  • rozpoznawanie figur płaskich: koło, kwadrat, prostokąt, trójkąt,
  • dzielenie większej figury na mniejsze elementy, następnie komponowanie nowej całości,
  • przerysowywanie kształtów,
  • dorysowywanie brakujących elementów na obrazkach,
  • gra w „Memory" obrazkowe, wyrazowe lub obrazkowo – wyrazowe,
  • układanie różnych kompozycji i budowli według wzoru (klocki, mozaiki geometryczne, układanki),
  • segregowanie liter, sylab i wyrazów,
  • dobieranie parami liter dużych i małych lub pisanych i drukowanych,
  • szukanie w wyrazach, w tekstach określonej litery,
  • segregowanie wyrazów złożonych z takiej samej liczby liter, sylab
  • segregowanie wyrazów zawierających określoną literę,
  • odczytywanie liter, sylab lub wyrazów zapisywanych palcem na plecach,
  • składanie prostych wyrazów z rozsypanek literowych.

Funkcje słuchowo – językowe:

  • poszukiwanie źródła dźwięku,
  • różnicowanie dźwięków podobnych,
  • różnicowanie odległości dochodzących dźwięków (blisko, daleko),
  • rozpoznawanie, potem odtwarzanie głosów przyrody,
  • odtwarzanie sekwencji dźwiękowych (rytmu),
  • wystukiwanie rytmu według podanego układu przestrzennego, odtwarzanie prostych dźwięków na instrumentach (flety, cymbałki),
  • naśladowanie głosów z otoczenia,
  • wysłuchiwanie i liczenie wyrazów oraz wyróżnianie pierwszego i ostatniego wyrazu w prostych zdaniach,
  • porównywanie liczby wyrazów w zdaniach,
  • analiza graficzna mowy – oznaczanie wyrazów w zdaniu przy pomocy np. prostokątów, układanie zdań o podanej liczbie wyrazów,
  • wyklaskiwanie sylab w wyrazie,
  • ustalanie pozycji danej sylaby w wyrazie (na początku, w środku, na końcu),
  • wydzielanie sylab w wyrazach przy podskokach, tupaniu,
  • rozpoznawanie wyrazów wypowiedzianych sylabami,
  • kończenie wyrazów rozpoczynających się daną sylabą,
  • wystukiwanie głosek w wyrazie,
  • słuchowe wyodrębnianie początkowej głoski w wyrazie,
  • wyszukiwanie wyrazów rozpoczynających się tą samą głoską,
  • tworzenie wyrazów rozpoczynających się określoną głoską,
  • rozpoznawanie wyrazów na podstawie podanej głoski końcowej (z wyjątkiem dźwięcznych, miękkich i samogłosek nosowych),
  • wyszukiwanie wyrazów kończących się tą samą głoską (z wyjątkiem dźwięcznych, miękkich i samogłosek nosowych),
  • wysłuchiwanie i wybrzmiewanie głosek w wygłosie (z wyjątkiem dźwięcznych, miękkich i samogłosek nosowych),
  • rozpoznawanie środkowej głoski w wyrazie,
  • określanie miejsca danej głoski w wyrazach dłuższych,
  • wysłuchiwanie i liczenie głosek w wyrazach,
  • tworzenie wyrazów do schematu – dana głoska w określonej pozycji,
  • łączenie wypowiedzianych przez dorosłego głosek w wyraz np. „A-L-A" („Ala"),
  • wyodrębnianie głosek w wyrazach wypowiedzianych np. „sowa" („s-o-w-a"),
  • układanie wyrazów z podanymi głoskami,
  • wskazywanie wyrazów, w których słychać np. samogłoskę „a",
  • liczenie samogłosek (np. a) w usłyszanym wyrazie np. parawan - 3 x „a",
  • liczenie sylab w podanych słowach,
  • kończenie rozpoczętych wyrazów,
  • wybieranie wyrazów rymujących się,
  • różnicowanie spółgłosek i samogłosek w wyrazie,
  • słuchowe wyszukiwanie wyrazów w wyrazach np. w słowie traktory zawiera się słowo tory, kto, akt, aktor, rak, trakt,
  • zabawa w zapamiętywanie jak największej liczby słów – dorosły wypowiada np. 3 słowa, a zadaniem dziecka jest je powtórzyć (stopniowo zwiększamy liczbę wypowiadanych słów),
  • opisywanie lub tworzenie opowiadania do oglądanych ilustracji,
  • kończenie rozpoczętych zdań,
  • układanie zdań z podanych słów,
  • wyodrębnianie i liczenie wyrazów w zdaniu,
  • rozmowa kosmitów, robotów – mówienie do siebie sylabami lub głoskami,
  • wyszukiwanie w otoczeniu przedmiotów o nazwie na zadaną sylabę lub głoskę,
  • nauka krótkich wierszy i piosenek,
  • zabawa w słowa „stonoga”: mapa - aktor - robak - k ... (dorosły na zmianę
    z dzieckiem wypowiada wyrazy, każdy następny wyraz musi rozpoczynać się od takiej głoski jaką słychać było na końcu wyrazu poprzedniego),
  • opowiadanie bajek i wierszy przeczytanych przez dorosłego.

Orientacja w schemacie ciała i przestrzeni:

  • utrwalenie poprawnego rozumienia pojęć i określeń dotyczących pozycji ciała
    i prostych ruchów (prawa, lewa, do góry, na dół, niżej, wyżej, prosta, zgięta),
  • chodzenie po narysowanej ścieżce zgodnie z poleceniami: Idź prosto, do tyłu, na prawo, na lewo,
  • wymijanie samochodem lub wózkiem przeszkód: piłek, pachołków, klocków
    i określanie głośno kierunku,
  • odtwarzanie ruchami poszczególnych czynności – również jako zgadywanki (np. wiosłowanie, zbieranie grzybów do koszyka),
  • określanie na obrazku położenia poszczególnych przedmiotów w przestrzeni,
  • układnie przedmiotów w odpowiednim położeniu (np.: Na krześle posadź misia, pod krzesłem połóż piłkę.),
  • rysowanie przedmiotów w odpowiednim położeniu (np. Obok domu narysuj drzewo, nad domem słońce.),
  • udzielanie odpowiedzi na pytania (np. Gdzie siedzi kot?),
  • utrwalanie rozróżniania stron ciała (np. Pokaż prawą rękę, lewą nogę.),
  • śledzenie linii w labiryncie,
  • kreślenie w powietrzu figur geometrycznych, liter i innych kształtów graficznych,
  • układanie całości z pociętych części – układanki geometryczne i obrazkowe,
  • rysowanie szlaczków z kształtów literopodobnych w układzie od lewej do prawej i z góry na dół.

 

 

 

Uwaga:

  • nazywanie rysowanego palcami w powietrzu określonego kształtu, przedmiotu na podstawie podanej kategorii,
  • słuchanie krótkich historyjek nagranych lub czytanych i opowiadanie ich,
  • zabawa w głuchy telefon,
  • wyszukiwanie szczegółów różniących obrazki,
  • odtwarzanie z pamięci eksponowanych przedmiotów i wskazywanie miejsca, w którym leżały (po krótkiej przerwie),
  • dobieranie pierwszej litery do nazwy obrazka np. rysunek kota - litera „k",
  • dobieranie wyrazów tak, aby następny różnił się od poprzedniego jedną literą,

 

Powyższe propozycje zabaw pomimo przyporządkowania do określonej kategorii angażują jednocześnie zarówno funkcje motoryczne jak również wzrokowe
i językowe oraz uwagę.

 

Opracowałą : Katarzyna Bajger (pedagog, terapeuta pedagogiczny, specjalista w zakresie pracy z dzieckiem ze spektrum autyzmu)

 

Literatura:

  1. M. Bogdanowicz, Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2002,
  2. M. Bogdanowicz, A. Adryjanek, M. Rożyńska, Uczeń z dysleksją w domu. Poradnik nie tylko dla rodziców, Wydawnictwo Operon, Gdynia 2007.